TEHLİKELİ ATIK NEDİR?

Düşük dozlarda bile insanlar ve hayvanlar için öldürücü İnsan ve diğer canlı formlar için toksik kanserojen ,mutajen ve teratojen etkiye sahip düşük sıcaklıklarda alevlenebilme özelliği olan Patlayıcı,korozif ve reaktif maddelerdir.

Uygun arıtma, depolama, taşıma ve bertaraf yapılmadığı zaman insanların ölümüne, yaralanmasına ve hastalıklara yada çevrenin zarar görmesine neden olabilecek katı, sıvı ve gaz halindeki atıklar Tehlikeli Atıklar olarak adlandırılır.

Bir atığın tehlikeli olup olmadığına karar vermede esas alınan kriterler, atığın bileşimi, atık içindeki bileşenlerin miktarları, atık içindeki bileşenlerin kimyasal reaktifleri, atığın fiziksel durumu, atığın çevredeki etkileri ve kalıcılığı şeklinde özetlenebilir. Kısaca tehlikeli atık, zararlı madde içermesi veya kimyasal reaksiyon ortaya çıkarması nedeniyle katı atık ile birlikte bertaraf edilemeyen atıktır.Tehlikeli Atık Kategorileri Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği EK-5 te bulunmaktadır.

  TEHLİKELİ ATIK TAŞIMA

Tehlikeli Atık Taşıma 27 Ağustos 1995 tarih ve 22387 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile atıkların taşınması için zorunlu oluşturulan bir nakliye türü olup aynı yönetmelik kapsamında atık üreticisi ve ara depolama ,geri kazanım ve/veya bertaraf tesislerine getirilen yükümlülüklerin paylaşımı anlamında bir hizmettir.Tehlikeli atıkların nakliyesi atık yönetiminin önemli bir bölümünü teşkil etmektedir.Yönetmeliğin İlkeler Madde 5 d fıkrasında belirtildiği üzere -Atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı atık üreticileri, taşıyıcıları, bertaraf edicileri kusur şartı aramaksızın sorumludurlar-atık taşıyıcısı da müteselsilen atık yönetiminde sorumludur.Bu nedenle tehlikeli atık taşıma ,atığın güvenli ve kaliteli hizmetle, yasal ve optimum yoldan (seyir sırasında geçen sürenin güvenlik şartlarından taviz verilmeden kısaltılması) atık üreticisi tarafından tespit edilen yere ulaştırılmasıdır.Tehlikeli atık taşıma işlemi yönetmelikte çalışma şekli ve yükümlülükleri belirlenmiş üç ana unsurdan meydana gelmektedir.

  NAKLİYE FİRMASININ SEÇİMİ

Tehlikeli atık taşımacılığı ve bertarafının mevzuata uygun yapılması büyük önem taşımaktadır.Usulsüz taşıma yada usulsüz bertaraf tespiti firma itibarını maddi ve manevi olarak sarsan yasal ve cezai işlem gerektirir.Bu nedenle seçilen firmanın yasal prosedürü düzgün olarak işlemesini sağlayacak ve tüm işlemleri takip edebilecek ehliyette ve kapasitede olması gerekir.

Tehlikeli atık taşıma yapmayı yüklenen firma ,atık yönetiminde belirlenen yükümlülüklerden atığı aldığı noktadan teslim ettiği noktaya kadar sorumlu olduğunun bilincinde olmalıdır.Bir anlamda nakliye süresince atık üreticisiyle sorumlulukları paylaşma durumundadır.

Nakliye firmasının seçiminde uygulanacak en sağlıklı yöntem genelde uygulandığı şekilde değil kalite,hizmet,güvenlik ve sorumluluk bilincinin birim nakliye bedeli maliyetinin önünde olmasıdır.Çünkü firma lisansı ,firma yeterliliği araştırılmadan bir sürücü ve bir araç ile başvuran her kişi veya kuruma verilebilir. Bu nedenle; taşımacılık firmasının mutlak suretle Tehlikeli Atık taşımacılığına dair lisansı olmalıdır.

Taşımacılık firması lisanslı araçlarla ve Tehlikeli Madde Taşıma Sertifikalı sürücüler ile çalışmalıdır.

Taşıyıcı firmaya verilmiş olan referanslar mutlaka kontrol edilmelidir.

Firması seçiminde, 3.Şahıs sorumluluk sigortası kapsamında taşımacılık yapan firmalar tercih edilmelidir.

Araçlar için TSE'den Araç Uygunluk Belgesinin alınmış olması gerekir.Alınan Uygunluk Belgesi ile Çevre İl Müdürlüğü'ne müracaat edilir .Çevre İl Müdürlüğü'nün yetkili kişileri tarafından belirlenen kriterlerin sağlanması anlamında araç ve donanımı kontrol ettirilmiş, uygunsuz bir koşul yoksa araç lisanslandırılmış olmalıdır.

Lisansın alınmasında esas olan herhangi bir konunun değişiminde Çevre İl Müdürlüğü konu hakkında bilgilendirilir.

Alınan lisans hiçbir koşulda başka kişi ve kuruluşlara devredilemez.

Taşıyıcı firma mevzuatı takip ederek değişiklikleri izlemeli,yapılan değişikliklere göre ilave tedbirler almalı ve atık üreticilerine bilgi vermelidir.

  ATIĞIN TAŞIMAYA HAZIRLANMASI

Üretici atıkla ilgili sorumlu kişi veya kurum belirlemelidir.

Üretici,atığın envanteri çıkarılarak atığın geri kullanımına geri kazanımına veya bertarafına karar verir.

Atık üreticisi analiz sonucu tehlikeli olduğu belirlenen atığın gönderileceği yer tespit eder.

Atığın kabul edildiği tesisin uygun gördüğü ambalajlama etiketleme vb kriterler üretici tarafından tesisten talep edilip uygulanmalıdır.

Firmanın atıklarla olan tüm bilgiler kayıt altına alınmalıdır.

Üretici atık beyan formlarını zamanında Bakanlığa bildirmelidir.

Yükleme işlemi üreticisinin sorumluluğunda olduğundan yükleme sırası ve yükleme şeklinde tüm emniyet kurallarına uygunluğu sağlanmalıdır.

Sürücü , istendiği takdirde sorumlulara göstermek üzere eksiksiz hazırlanmış belgeleri hazır bulundurmak zorundadır.

Sürücü ,atığı hazır hale getirmekten,yüklenen atığın cinsine göre tehlikelilik işaretlerinin uygun yerlere yerleştirilmesinden sorumludur.

Atık üreticisinin talep etmesi halinde bedel karşılığında ayrı bir hizmet olarak da taşıyıcı firma tarafından atıklar beyana hazırlanabilir, yükleme işlemleri yapılabilir veya yaptırılabilir.

  ATIĞIN TAŞINMASI İLE İLGİLİ BELGELER

Atığın istenilen tesise ulaştırılması sonucu ulusa atık taşıma formu ve sevk irsaliyesi kopyaları ile diğer belgelerin atık üreticisine en kısa zamanda ulaştırılması gerekmektedir.

Otoritenin istediği an bu belgelere ulaşmasına olanak sağlanması anlamında belgelerin kopyaları en az 3 yıl saklanmalıdır.

Atık üreticisi hakkındaki bilgi ve belgeler otoritenin dışında kesinlikle 3. şahıslara verilmemelidir.

Araçta bulunması gereken evraklar:

Firma ve araca ait lisans belgelerinin onaylı fotokopisi

Atığın fiziksel ve kimyasal özelliği ile kaza anında yapılacak ilk yardım ve müdahaleye ilişkin bilgileri içeren "Türkçe bilgi formu" ve "Kaza Talimatları"

Aracın fenni muayenesinin yapıldığına dair belge

Ulusal Atık Taşıma Formu

Kaza veya arıza durumunda acil haber verilecek güvenlik ve yardım telefon numaraları şoför mahallinde ön yüzü şoföre dönük şekilde asılmalıdır.

  ARAÇ DONANIMI

Atığın taşınacağı araçta tüm koruyucu ekipmanlar temin edilmiş olmalıdır.

İstenilen zamanda taleplerin karşılanması için araçların ve işin özelliğine uygun olarak bulundurulan ekipmanların periyodik bakımları yapılmalıdır.

Taşınan atığı belirleyen tehlikelilik işaretlerinin bulundurulması yerinde ve zamanında kullanılması gerekmektedir.

Araçta ,atık üreticisi ile yapılan sözleşmede, atık üreticisince istenen ilave ekipmanlar mutlaka bulundurulmalıdır.

  Araçta bulunması gereken araç/gereç:

Taşınacak atığın cinsine göre kaza anında güvenlik ve müdahale için gerekli malzeme ve gereçler:

En az 2 adet 6 kg.lık yangın söndürücü (Dolu, kullanılır vaziyette ve kolay ulaşılır yerde olmalıdır)

İlk yardım çantası

Araç tekerleği genişliğinde en az bir adet takoz

Kırmızı bayrak

En az iki adet reflektör

Yanıp sönen ışıklı ikaz lambası

Arıza gidermek için avadanlık

Tehlikeli atık işaretleri

Dolu/boş levhası

Plastik el feneri (en fazla 6 Voltluk)

  Araçta bulunması gereken Kişisel Güvenlik Malzemeleri:

Maske

Eldiven

Koruyucu gözlük

Lastik çizme

İçinde saf su bulunan göz yıkama şişesi

Koruyucu giysi

İkaz yeleği

*** Bu malzemelerden araçtaki her kişi için bir ayrı takım olmalıdır.

  ATIK DÖKÜLMELERİ

a- yükleme sırasındaki dökülmeler

b- nakliye sırasındaki dökülmeler

c- boşaltma sırasındaki dökülmeler

Atık sahibinin ,ambalajlanmasının sorumluluğunun atık üreticisi olması nedeniyle yukarıdaki bahsedilen dökülmelerden meydana gelen atıklara yapılacak işlemlerin sorumluluğu da atık üreticisine ait olmaktadır.Eğer bu tür dökülmeler sürücünün kusuru ile oluşmuşsa bu durumda sorumluluk taşıyıcı firmaya aittir.

d- kaza sonucu olan dökülme , saçılma ve yayılma sonucu atığın çevreye verdiği zararlardan, atığın sahibi olması sıfatıyla atık üreticisi sorumludur.Ancak kazada,sürücü ve araç kusuru oranında sorumluluğun bir kısmı taşıyıcı firmaya aittir.

  SÜRÜCÜLERİN KONTROL VE DENETİMİ

Tehlikeli madde Taşınması sırasında Tehlikeli Madde Taşıma Sertifikalı sürücülerin kullanılması hususuna dikkat edilmelidir.

Uzun mesafeli taşımalarda sertifikalı yedek sürücüler bulundurulmalıdır.

Firma -araç-gidilen yer arasında iletişimin sağlanabilmesi gerekmektedir.

Taşıma ile ilgili belgeler gerekli yerlere ulaştırılmalıdır.

Yönetmelik gereği daima belgeli taşıma yapılması gerekmektedir.

Atık Üreticisi ve atığın gönderildiği tesisler hakkındaki bilgi ve belgeler yetkili taşıyıcı firma yetkilisinin bilgisi dışında kimseye verilmemelidir.

Talimat dışında herhangi bir durumda nakliyeci firma yetkilisinin bilgilendirilmesi ve yeni talimatlara uyması gerekmektedir.

Nakliyeci firma yetkilisinin talimatı dışında atık herhangi bir yere götürülmemeli veya atılmamalıdır.

Atık üreticisi yetkilileri veya götürülen yerdeki yetkililerin muhatabı sürücüler olmamalı , sürücüye nakliye firması yetkilisi dışında kimse talimat vermemelidir.

Mevzuatta yapılan değişiklikler, tesislerin çalışma şartlarının farklı olması ve olası değişiklikler konusunda sürücülerin mutlaka bilgilendirilmesi gerekmektedir.

  TEHLİKELİ ATIK TAŞIMADA KARŞILAŞILABİLECEK SORUNLAR

Tehlikeli atıkların yeni çıkan yönetmeliklerle alt kategorilere ayrılması nakliyeci firmaların farklı ve yeni yaptırımlar sürecine girilmesine neden olmuştur(atık yağlar)

Atık kabul yerleri kendi çalışma şartlarını değerlendirerek nakliyeci firmalardan ve atık üreticilerinden atık yağların taşınması konusunda farklı yaptırımlar isteyebilmektedir.

Yürürlüğe giren yeni Karayolu Taşıma Kanunu'nda nakliye firmalarına gelen koşulların hangisi ve ne kadarının tehlikeli atık taşıma firmalarına ne gibi yükümlülükler getirdiği belirsizdir.Eğer diğer nakliye firmalarını bağlayan şartlara aynen uyulması istenirse şu anda hizmet veren firmalar için zorlayıcı olacak veya bu hizmeti yapamayacak hale getirecektir.

Tehlikeli Atık nakliyesinin özel bir nakliye olması, sorumlulukları nedeniyle taşıyıcı firmaya ilave maliyetler getirmesi anlamında düz nakliye ücretlendirilmesi ile aynı ölçüde düşünülmemesi gerekmektedir.Zira nakliye bedelinde indirim,tehlikeli atık taşımacılığında vazgeçilmeyecek güvenli,emniyetli ve kaliteli hizmette indirim demektir.

Mevcut istatiki verilere göre üretilen atık miktarına göre hali hazırda çalışan nakliyeci firma sayısının çok üstünde firmaya ihtiyaç olması gerekirken mevcut firmalar tam kapasitede çalışamamaktadırlar.

Lisans alma sırasında öne sürülen koşullar firmaları belli bir standarda getirme anlamında olmayıp sadece donanımlarını baz almaktadır.Bu nedenle hizmette standart sağlanmamaktadır. Mevcut firmaların kendilerini geliştirmesi için olanak sağlamamaktadır.

Kullanılmakta olan lisans ve sürücü belgeleri, patlayıcı ve radyoaktif maddelerin taşınmasına izin vermemektedir.Fakat günümüzde Türkiye sınırları içerisinde patlayıcı ve radyoaktif maddeler kullanılmakta ve ülke sınırları içerisinde taşınması konusunda düzenleyici (lisans ve sürücü belgesi anlamında) bir kural yoktur.Benzer bir uygulama ise kimyasal maddelerde görülmektedir.Atıkların taşınması için gösterilen bu özen ve dikkatin kimyasal madde taşınmasında yeteri kadar aranmaması ise düşündürücüdür.

Beyan edilen atık dışında faklı bir atık yüklenen ve ancak nihai noktalarda anlaşılan bu durum sonucunda doğabilecek sorumluluklar ve haklar konusunda yönetmelikte boşluklar bulunmaktadır.

Geri kazanım ve bertaraf tesislerinin sayılarının artması ile atığın yolda geçirdiği süre azalacak ve atık taşınması sürecinde oluşabilecek riskleri de azaltacaktır.